پیوندهای مفید
پیوندهای مفید
۱۳۹۱ فروردین ۲۷, یکشنبه
در آستانه برگزاري دورتازه مذاکرات اتمي ايران با کشورهاي موسوم به ۵ + ۱ درکنار سخنان مقام هاي ايراني و نمايندگان آمريکا و ديگر کشورهاي مذاکره کننده، ابراز نظرها و تحليل هاي کارشناسان در باره اين مذاکرات، محتواي آن ونقش آن در سرنوشت سياسي، اقتصادي و نظامي ايران و خاورميانه ابعاد بيشتري يافت. هنوز هدف هاي ايران در اين مذاکرات يا آنچه سعيد جليلي "ابتکارهاي ايران" ناميده، روشن نيست. در حالي که فريدون عباسي رئيس سازمان انرژي اتمي ايران در سخنان روز دوشنبه خود اشاره اي به توليد اندک "و در حد نياز" اورانيوم ۲۰ درصدي داشت، اما علي اکبر صالحي وزير خارجه جمهوري اسلامي هرگونه پيش شرط براي مذاکرات را رد کرد. تحليل گران اين اظهارات متناقض را نشان دهنده وجود اختلافات در درون ساختار قدرت جمهوري اسلامي در مورد شيوه پيش بردن مذاکرات تلقي مي کنند.
اما ايران براستي در اين مذاکرات، اگر به توافق برسد چه به دست مي آورد؟ و آيا مسائل ايران با ۵+۱ با توافقي اتمي حل خواهد شد؟
فريدون عباسي، رئيس سازمان انرژي اتمي ايران، روز دوشنبه گذشته گفته است:« اما مسئله اين است که گروه ۵+۱ تنها مسائل هسته‌اي را در نظر نداشته و اين امر تنها يکي از موارد است».
پاتريک کلاوسن ، مدير بخش خاور نزديک در موسسه واشنگتن در پايتخت آمريکا وتحليلگر مسائل ايران و خاورميانه، يک روز پيش از آغاز مذاکرات اتمي ايران با شش کشور قدرتمند جهان به بررسي خواست هاي آمريکا از ايران و آنچه از اين معامله اتمي نصيب ايران خواهد شد، پرداخته است.
بهره ناچيز اقتصادي
به نوشته کلاوسن اکثر تحريم هاي آمريکا عليه ايران به دلايلي فراتر از مسئله تسليحات اتمي بوده است. اين تحريم ها به خاطر حمايت دولت ايران از تروريسم و نقض حقوق بشر در ايران بوده است. تحريم بانک مرکزي ايران در ماه فوريه به دليل برنامه اتمي ايران نبود بلکه آن گونه که در حکم قانوني که به امضاي رئيس جمهوري (آمريکا) رسيد آمده ، به دليل "روش هاي فريب آميز بانک مرکزي و ديگر بانک هاي ايران براي انجام معاملات پنهاني و دور زدن تحريم ها و ادامه يافتن خطر اغماض ناپذير اقدامات ايران براي نظام مالي بين المللي است". حتي در يک توافق همه جانبه اتمي نيز هيچ يک از اين مسائل منتفي نخواهد شد.
به نوشته پاتريک کلاوسون، آمريکا معمولا براي برداشتن تحريم ها از کشورهايي که مشمول تحريم بوده اند به صورت تدريجي و گام به گام عمل مي کند تا زماني که يقين کند که تحولات در کشور مورد نظر دائمي و پايدار خواهند بود. پاتريک کلاوسن با اشاره به عدم تمايل کنگره به پايان دادن به تحريم هاي قانوني که به تصويب رسانده، مي نويسد همچنين بسياري از مجازات هايي که در ابتدا جنبه حکم رياست جمهوري داشته اند بعدها به قانون تبديل شده اند، و با آن که برداشتن همان تحريم ها توسط رئيس جمهوري امکان پذير است اما قانع کردن افکار عمومي براي اين کار از نظر سياسي کاري دشوار است.
کلاوسن مي نويسد در عين حال معلوم نيست که تاثير توافق اتمي بر سرنوشت تحريم هاي اعمال شده از سوي ديگر کشورها بر ايران چگونه است. بسياري از تحريم هايي که اتحاديه اروپا عليه ايران و عليه مقام هاي ايراني درنظر گرفته به خاطر نقض حقوق بشر بوده است. مسئله حقوق بشر براي اتحاديه اروپا بسيار مهم است و پيش تر آن را درمورد برمه و زيمبابوه نيز به کار گرفته است و تصوير حقوق بشر ايران در چشم اتحاديه اروپا، تصويري زشت و معوج است.
به نوشته کلاوسن، از نقطه نظر تحريم هاي سازمان ملل نيز به نظر نمي رسد که آمريکا ميلي به منقضي شدن قطعنامه هاي سازمان ملل داشته باشد. زيرا در صورت عدم پايبندي ايران به تعهداتش، انفاذ دوباره آن ها کار بسيار مشکلي است. از همين رو ترجيح با تعليق تحريم ها به جاي حذف آنها خواهد بود.
پاتريک کلاوسن مي افزايد حتي اگر به دليل موفقيت مذاکرات اتمي، تحريم ها از وضعيت جدي خود در آيند، بازهم شرکت هاي خصوصي علاقه اي به بازگشت به بازار ايران نخواهند داشت. علت خروج بسياري از شرکت هاي بين المللي از بازار ايران به خاطر جو ناسالم بازرگاني آن بوده است. حتي در زماني که تحريم ها در ايران چندان جدي نبود باز ايران سابقه بدي در جلب سرمايه گذاري بين المللي داشت. کلاوسن به جمله معروف کالين پاول در اين باب اشاره مي کند که مي گويد:« سرمايه ترسو است. از فساد و سياست هاي نادرست و از جنگ و از غافلگير شدن مي گريزد».
در واقع به نظر کلاوسون دستاورد اقتصادي ايران در اين مذاکرات، معاف شدن آن از اعمال تحريم هاي بيشتر است. تحريم هاي تازه اي که براي پايان ماه ژوئن (تيرماه) براي ايران در نظر گرفته شده است. اين تحريم ها عبارتند از منع فروش نفت به اتحاديه اروپا و احتمالا اعمال مجازات هاي آمريکا عليه بانک هاي مرکزي خارجي که به صادرات نفت ايران کمک کنند. به نظر او رسيدن به توافق درمذاکرات، تنها ايران را از آن تحريم ها و مجازات ها معاف خواهد کرد، نه بيشتر. اما در صورت عدم توافق، فشارهاي آمريکا، اتحاديه اروپا و کشورهاي هم جهت با آنها بيشتر هم خواهد شد.
با اين حال به نوشته کلاوسن پرهيز از مجازات هاي آتي نمي تواند انگيزه ملموسي براي رهبران ايران باشد. به اين معني که توجيه چنين توافقي براي مردم شان کاري دشوار خواهد بود.
ترس هاي خامنه اي
آيت الله علي خامنه اي، رهبر جمهوري اسلامي، در ديدار روز ۲۹ ماه مارس با رجب طيب اردوغان نخست وزير ترکيه اعلام کردکه:« با هر طرح آمريکايي براي سوريه » مخالف است. اکبرهاشمي رفسنجاني، در سخناني که به نظر کلاوسن نوعي واکنش به اين گفته بشمار مي رود، در مصاحبه با فصلنامه مطالعات بين المللي چاپ ايران از نامه اي سخن گفت که به آيت الله خميني نوشته بوده و در آن هفت نقطه گرهي را در امور ايران تذکر داده که تنها به دست او باز مي شده و يکي از آنها رابطه با آمريکا بوده است. او در اين مصاحبه گفته است: « بالاخره سبکي که الان داريم که با آمريکا نه حرف بزنيم و نه رابطه داشته باشيم، قابل تداوم نيست. آمريکا قدرت برتر دنيا است». رئيس جمهوري پيشين ايران و رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام در مصاحبه مي گويد، در اين نامه براي آقاي خميني استدلال کرده است که: «مگر اروپا با آمريکا، چين با آمريکا و روسيه با آمريکا چه تفاوتي از ديد ما دارند؟ اگر با آنها مذاکره داريم، چرا با آمريکا مذاکره نکنيم؟ معناي مذاکره هم اين نيست که تسليم آنها شويم. مذاکره مي‌کنيم، اگر مواضع ما را پذيرفتند يا ما مواضع آنها را پذيرفتيم، تمام است.» و سپس مي افزايد:« آمريکا ابر قدرت در جهان است براي ما با اروپا چين، و روسيه چه فرقي دارد؟ اگر با آنها مذاکره مي کنيم چرا با آمريکا مذاکره نکنيم؟ مذاکره به معناي تسليم نيست. مذاکره مي کنيم. اگر قبول کردند....» سخنان رفسنجاني توفاني به پا کرد. و هواداران خامنه اي طبق معمول فرياد سر دادند که هيچ رابطه اي با امريکا قابل قبول نيست.
پاتريک کلاوسن مي نويسد آقاي خامنه اي همواره گفته است که حل مسئله اتمي فايده اي ندارد زيرا به محض يافتن راه حلي براي آن، غرب بهانه اي ديگرـ مثل حقوق بشرـ را پيش مي کشد، تا هميشه بتواند بر تهران فشار بياورد. او هدف اصلي غرب را "متزلزل کردن" و سپس "براندازي" جمهوري اسلامي مي داند. مدت هاست که او با هشدار هايش در مورد برنامه غرب براي "براندازي نرم" به سرکوب جوانان، زنان، و روشنفکران پرداخته و اعتراض هاي ميليوني مردم را در سال ۱۳۸۸ گواهي بر صحت مدعاي خود مي آورد. نظرگاه سياسي خامنه اي در اين باره آنست که هرگونه پيشنهاد آمريکا در مورد مسئله هسته اي نوعي اسب تروياست که براي گشودن کشور به روي عقايد غربي و در نهايت بلعيدن جمهوري اسلامي داده مي شود. اين طرز فکر توجيه مي کند که چرا گاه به گاه جمله معروف خميني را تکرار مي کند که:« رابطه ما و آمريکا رابطه گرگ و بره است».
خلاصه آن که تشويق خامنه اي به حل بن بست اتمي امري دشوار است، زيرا گويي از هويج غرب بيش از چماق آن مي ترسد. به اين معني که از آنجا که (بدرستي) نفوذ (يا به گفته خامنه اي تهاجم) فرهنگ غربي را خطري براي رژيم مي داند با هرگامي – هرچند بي خطر و اساسي ـ که به سوي اعتماد سازي برداشته شود، مانند روابط مردم دو کشور با يکديگر، مخالفت مي کند. از بسياري از سخنراني هاي آقاي خامنه اي چنين برمي آيد که او از گشايش کشور به جهان خارج بيشترمي ترسد تا از حمله اي نظامي ـ که به نظر او (به غلط)ـ مردم را گرد ارزش هاي او جمع خواهد آورد.
مخالفت هاي دائم آقاي خامنه اي با هرگونه امتياز دادن در مذاکرات، که درنظراو به معناي گذاشتن پوست خربزه در زير پاي نظام است، شاخص ديگري است که از مخالفت او با توافق اتمي حکايت دارد. کلاوسن ابراز خوشوقتي مي کند که با آن که آقاي خامنه اي مهم ترين بازيگر در نظام سياسي ايران است، اما تنها بازيگر آن نيست و افراد دورانديش و حسابگري نيز در اين صحنه حضور دارند.
از نظر برنامه هسته اي، ايران هسته اي مي شود
مهم ترين نفعي که از اين توافق هسته اي نصيب ايران خواهد شد، در همان بخش هسته اي قرار دارد. برنامه اتمي ايران اکنون مهم ترين نقطه قوت تبليغاتي آن شده و تهران مدام لاف از پيش رفت هاي علمي و فن آوري مي زند که جمهوري اسلامي را در مرتبه قدرت هاي بزرگ جهان قرار مي دهد. به دست آوردن موافقت بين المللي با برنامه اتمي براي تهران موفقيت مهمي خواهد بود. گروه ۵ +۱ (پنج کشور عضو دائمي شوراي امنيت بعلاوه آلمان) همواره از برنامه صلح آميز هسته اي براي ايران حمايت کرده اند. کانداليزا رايس دردوران وزارتش حتي گفت که در صورت رسيدن به توافق بر سر برنامه اتمي ايران، آمريکا با ايران براي ساختن نيروگاه هاي برق اتمي همکاري خواهد کرد. سخني که با سياست هاي سختگيرانه بيل کلينتون، رئيس جمهوري سابق آمريکا در مورد احداث نيروگاه بوشهر در اواخر دهه ۹۰ بکلي مغايرت داشت.
بيل کلينتون حتي اين امر را به مهم ترين شروطش در مذاکرات با روسيه قرار داده بود. اگرچه آرزوي خانم رايس شايد دست نيافتني بود، اما صرف پذيرفتن برنامه اتمي ايران براي رهبران اين کشور نوعي پيروزي به شمار مي رود. و با آن که در قبال آن بايد به محدوديت هاي تعيين شده تسليم شوند، اما در عين حال از منافع عملي و فوري هم بهره خواهند برد: رسيدن به توافق به معناي پايان دور خرابکاري هاي فني و ترور دانشمندان خواهد بود.
به نوشته پاتريک کلاوسن رسيدن به توافقي اتمي با ايران هرقدر هم که همه جانبه باشد، باز اختلافات اين کشور با آمريکا و متحدانشبر جاي خود باقي ست. مسئله سوريه به تصوير جمهوري اسلامي در جهان عرب سخت لطمه زده و خود دليل ديگري است بر آن که آمريکا و ديگران اگر با ايران روابط خصمانه نداشته باشند، اما نتوانند به آن اعتماد داشته باشند. ايران اگر بيشتر مي خواهد بايد بيشتر بدهد.